We waren er druk mee in oktober, en dan met name Verian onderzoekers Bart Koenen en Flip Zandanel: de zetelpeilingen. In de aanloop naar de verkiezingen op 29 oktober, voerden we naast de reguliere maandelijkse peilingen in samenwerking met EenVandaag twee extra peilingen uit, voorafgaand aan de slotpeiling op 28 oktober.
Wat we er toen al bij vertelden: de daadwerkelijke uitslag gaat sowieso anders zijn. Een peiling is namelijk geen voorspelling van de verkiezingsuitslag, zelfs niet een dag van te voren. In dit artikel leggen we uit waarom peilingen nooit een exacte voorspelling zijn, en hoe het ons desondanks gelukt is om de trends in het verwachte stemgedrag in het land in beeld te brengen.
Een peiling geeft een beeld van de verhoudingen op een bepaald moment. Dat beeld kan, zeker in een dynamische campagne, snel veranderen. Een politiek debat, een social media bericht of tv-optreden kan in korte tijd veel impact hebben. Zelfs de laatste dagen voor verkiezingsdag kan er nog vanalles gebeuren. Zo hielden wij onze slotpeiling bijvoorbeeld vóór het NOS slotdebat, waar veel mensen naar gekeken hebben en ongetwijfeld van invloed is geweest op hun stemgedrag.
In de aanloop naar de verkiezingen was het aandeel ‘zwevende kiezers’ in de peilingen hoog. Onder zwevende kiezers verstaan we mensen die aangeven wel te gaan stemmen, maar nog niet weten op welke partij, of wel een partij noemen waarop ze denken te gaan stemmen maar hier nog niet 100% zeker van zijn. In onze slotpeiling was het aandeel zwevende kiezers nog altijd 35%.
Wat hier ook in meespeelt is dat veel mensen niet puur op basis voorkeur stemmen, maar ook strategisch. Ze kiezen dan een partij die volgens hen de grootste kans maakt op invloed in de voor hen gewenste richting of waarmee ze de kansen van een andere partij verkleinen. Dit soort afwegingen kan tot het laatste moment voor verschuivingen zorgen.
Een ander belangrijk element is opkomst: wie komt er daadwerkelijk naar het stemhokje?
Een peiling vraagt mensen naar hun intentie, maar tussen ‘van plan zijn te gaan stemmen’ en ‘echt stemmen’ zit vaak verschil. Sommige groepen blijken op de dag zelf actiever dan verwacht, andere blijven juist thuis. Dat heeft direct effect op de uitslag, zonder dat er iets mis is met de peiling zelf.
Peilingen van Verian zijn gebaseerd op een representatieve steekproef, voldoende groot om op totaalniveau uitspraken te kunnen doen met 95% betrouwbaarheid. We corrigeren voor leeftijd, geslacht, opleiding, regio en stemgedrag uit het verleden, zodat onze peiling zoveel mogelijk een afspiegeling vormt van stemgerechtigden in Nederland. Ondanks deze zorgvuldige methode blijft een peiling een statistische schatting.
Een kleine afwijking in percentage kan, door het systeem van zetelverdeling en restzetels, leiden tot een groter verschil in zetelaantal. Een partij die op 23 zetels staat in de peiling, kan er in werkelijkheid 21 of 25 halen. Dat hoort bij de natuurlijke onzekerheidsmarge van onderzoek.
Ondanks al deze factoren kwamen de slotpeilingen, waaronder die van ons in samenwerking met EenVandaag, dit keer opmerkelijk dicht bij de uitslag, zo concludeerde ook RTL Nieuws. Bij de meeste partijen viel het daadwerkelijke aantal behaalde zetels binnen de verwachte bandbreedte. Met 24 virtuele zetels kwam onze peiling het dichtst in de buurt bij het daadwerkelijk aantal behaalde zetels door D66. Het tegenvallende resultaat van GroenLinks-PvdA en onverwacht positieve resultaat voor de VVD, hadden we juist minder goed in beeld.
Onderzoeker Bart Koenen: “We gebruiken deze inzichten om onze methodiek te verbeteren. Zo weten we door voortschrijdend inzicht bijvoorbeeld dat mensen die eerder hun stem uitbrachten op de VVD maar bij nieuwe verkiezingen twijfelen, relatief vaak toch voor de VVD gaan. Dit is iets wat we een volgende keer kunnen meenemen om een accuratere inschatting te maken.”
Wat daarnaast onze peilingen waardevol maakt, is dat ze trends zichtbaar maken. Zoals de gestage groei en daarna stabiele positie van het CDA, dat net voor de verkiezingen een deukje opliep, de afname van populariteit van de PVV, en de eindsprint van D66. Bart: “Peilingen zijn er niet om te voorspellen wie er wint, maar om inzicht te geven in trends, sentimenten en verschuivingen. Ze laten zien waar de beweging zit en welke thema’s mensen raken. Dat maakt ze van grote waarde voor duiding en functioneren van onze democratie.”
Bij Verian staan we voor transparante, betrouwbare peilingen die mensen helpen om de samenleving beter te begrijpen. We sluiten onze oren en ogen echter niet voor argumenten die pleiten tegen het houden van peilingen voorafgaand aan verkiezingen. De maatschappelijke discussie die hierover gevoerd wordt, heeft onze aandacht en volgen we op de voet.